منطقه گیلان و دیلمان یکی از دیرینهترین کانونهای فعالیت تشیع به شمار می‌رود. بررسی تاریخی پیدایش، گسترش و استمرار مذهبی، سیاسی و اجتماعی تشیع در محدوده گیل و دیلم به ما کمک می کند که علاوه بر ترسیم تطور تاریخی تشیع در پهنه یاد شده به آسیب‌شناسی و تحلیل نقاط ضعف و قوت این حضور پی ببریم تا در آینده پیش رو از این تجربیات استفاده گردد. در این پژوهش سعی شده است تا علت ورود و گسترش تشیع در گیل و دیلم پی جویی شود. با سیر مطالعه تحولات تاریخ تشیع در منطقه گیل و دیلم دریافتیم که آن منطقه برخلاف جغرافیایی فعلیاش، در زمان های گذشته محدوده وسیعی را در بر میگرفته است و بخشهای از استانهای امروزی مازندران و قزوین را نیز شامل می‌شده است. در نوشتار پیش رو جغرافیای تاریخی گیل و دیلم مد نظر قرار گرفته است. در فصل دوم اشاره شد، که علویان مخالف دستگاه خلافت به دلیل اشتراک نظر با اهالی گیل ودیلم در دشمنی با خلفا، ارتباط خویش را با آنان برقرار کردند. علویان شیعی مذهب پس از ورود به گیل و دیلم با تبلیغات صحیح فرهنگی بذر تشیع را در آنجا افشاندند و مردم گیل ودیلم با کمال میل به اسلام ناب شیعی روی آوردند. گیل و دیلم نه تنها به مذهب علویان روی آورده بلکه آنها را در تأسیس حکومت در طبرستان یاری دادند. برخلاف تصور غالب، طبرستانی‌ها در شکل گیری حکومت علویان طبرستان نقش چندانی نداشتند. بلکه علویان با حمایت بی دریغ رزم آوران گیل و دیلم حکومت طبرستان را بنیان نهادند و به کمک آنان حکومت علویان بر طبرستان سالها پابرجا ماند. در فصل سوم با بررسی وضعیت تشیع پس از فروپاشی حکومت مقتدر علویان، معلوم شد که قیامهای پی در پی و کشمکشهای سیاسی و حتی مذهبی و نیز ستمگری برخی از علویان موجب دلسردی گیل ودیلم از آنها و در نهایت موجب افول سیاسی تشیع گردید. با این وجود اهالی گیل ودیلم هیچگاه از مذهب تشیع روی بر نتافتند. همچنانکه در فصل پایانی اشاره رفت سه فرقه مطرح شیعه (زیدیه، اسماعیلیه، امامیه) کم و بیش در آن دیار فعال بودند و دو فرقه زیدیه و امامیه به فراخور شرایط سیاسی و اجتماعی خویش موفق شدند خدمات علمی و فرهنگی قابل ملاحظهای را به تشیع و حتی جهان اسلام ارائه دهند. پیشگفتار اهمیت تاریخ تشیع در منطقه گیل و دیلم به اندازه‌ای است که یکی از نخستین دولت‌های شیعه در این ناحیه پایه گذاری شد. جایی که به مدت دو قرن در برابر تلاشهای طاقت فرسای خلفای طمع ورز اسلامی با سرسختی تمام مقاومت کرده بود. حکومت شیعی و مذهب تشیع در این سامان بر پاره‌ای از تحولات سیاسی و علمی جهان اسلام تاثیر گذار بوده‌اند. هرچند حضور تشیع در گیل و دیلم در بعضی از دوره‌ها با افول سیاسی همراه بوده است ولی همواره در قرنهای طولانی مکتب تشیع در عرصه فرهنگ و اجتماع گیل و دیلم حضوری لاینقطع داشته است. که این امر بر ضرورت و اهمیت تحقیق در پیرامون موضوع پیش رو می‌افزاید. پژوهنده بر اساس پاره‌ای از مطالعات اجمالی به این فرضیه گرایش پیدا کرد که برخوردهای جائرانه و به دور از فرهنگ اسلام سپاهیان خلفای اسلامی به اهالی گیل و دیلم و پناه آوردن علویان مخالف خلافت به منطقه گیل ودیلم مردم آن نواحی را به پذیرفتن اسلام شیعی ترغیب کرد افزون بر این که سادات وبزرگان شیعی با شیوه فرهنگی واخلاق عملی به تبلیغ وترویج باورهای شیعی همت گماشتند. این تلاشهای صحیح که برگرفته از تعالیم اسلامی بود، اقبال بیش از پیش مردم به پذیرش اسلام ناب که همان عقاید تشیع باشد را فراهم آورد. افزون بر این باید به این نکته نیز تاکید شود که روحیه مهمان نوازی مردمان گیل و دیلم شرایط ورود و نیز کار فرهنگی را برای علویان متواری مهیا کرده بود. به این ترتیب اهالی این منطقه با بهره گیری از آموزه‌های اسلام شیعی در عرصه علم وفرهنگ وهنر خوش درخشیده و خدمات ارزنده‌ای را به جهان اسلام ارائه نمودند. پژوهنده در این تحقیق کوشیده حتی المقدور داده‌ها و گزاره‌های پژوهشی را از منابع کهن و دسته اول به دست آورده و بازتاب دهد. در این رابطه از متون دارای اعتبار و در موضوعاتی مانند تاریخ عمومی، تاریخ نگاری زیدیان، جغرافیا، انساب، رجال…. استفاده شده است. سوگمندانه باید گفت پژوهشهای پیرامون تشیع در گیل و دیلم در عین اندک بودن، از منابع محدود و بعضا دست چندم معاصر به شدت رنج می‌برد و این نقیصه آن تحقیات را به سرانجام ناقص و غیر واقعی کشانده است. در تحقیق پیش رو سعی شده است آن کمبودها تا حد زیادی جبران شود. از این‌رو به مقدار بسیار زیادی از مطالب این نوشتار برای نخستین بار پای در صفحه تحقیقات جدید باز کرده است. بسیاری از آثار شیعیان گیل و دیلم به وسیله شیعیان زیدی به دیار زیدی مذهبان یمن انتقال داده شده است. احتمالاً تعداد فراوانی از این آثار که بازتاب دهنده وضعیت تشیع گیل و دیلم می‌باشند در کتابخانه‌های یمن به صورت خطی باقی مانده‌اند. خرید اینترنتی فایل متن کامل : یکی از مشکلات پیش روی این تحقیق عدم انتشار آن آثار می‌باشد چه بسا با نشر آن کتابها بتوان تحلیل واقعی تری را از حضور تشیع در گیل و دیلم ارائه داد. هرچند نگارنده این سیاهه به برخی از آن نسخه‌های خطی دست پیدا کرده و از آن بهره برده است. به هر روی نگارنده اذعان دارد این نوشتار با تمام تلاشهای انجام گرفته تنها یک گام کوچک در عرصه شیعه پژوهی در منطقه گیل و دیلم محسوب می‌شود و از برخی نارسایی‌های ناگزیر رنج می‌برد. امید است که پژوهشگران مشتاق و نکته سنج گامهای پسینی را بردارند تا ضمن رفع کمبودها و اشکالات در تکمیل و غنی سازی این اثر سهیم باشند.
فرم در حال بارگذاری ...
