عصر ارتباطات دنیایی از شگفتی را برای مردم به ارمغان آورد. تجربه مجازی واقعیات، سرعت دریافت اطلاعات و اخبار، تفریحات بیهزینه در منزل با بهره گرفتن از تخیل رسانهای و … همه تغییر اساسی در سبک زندگی افراد ایجاد کرد. اگر پیش از این ویژگیهای جسمانی برای کشاورزی، جنگ …، ابزار قدرت محسوب میشد اکنون اطلاعات و اخبار، اقتصاد و قدرت جدیدی را شکل دادهاند که قدرت و اقتصاد دانایی نامیده شده است.
تردیدی در این واقعیت نمی توان داشت كه جهان درحالت خیز تازهای به سمت یک تحول دوران ساز است. جانمایه این تحول در حوزه اطلاع رسانی و دانایی استقرار یافته است.
همان‌طور كه خون مهمترین عنصر حیات انسان است اطلاعات نیز خون جامعه اطلاعاتی محسوب می شود چون در جهانهستی همه چیز در حال تغییر و تحول است.
کارشناسان جامعه اطلاعاتی را جامعهای میدانند که در آن ارتباطات، عامل انتقالدهنده واقعی برای ایجاد تغییر و تحول در هر فرد به منظور دستیابی عملی به اطلاعات است.
مچلوپ[1]بنیانگذار تخصصی سازی مطالعه جامعه اطلاعاتی، کوشید با مقیاس های آماری به قلمرو صنایع اطلاعاتی گام بگذارد. او پنج گروه صنعتی عمده را مشخص کرد که «رسانه های ارتباطی» از آن جمله اند. (وبستر،1383،29)
1-2 بیان مسئله
«قدرت» از نظر برتراند راسل به معنای «ایجاد اثرات مورد نظر» است و ماکس وبر آن را «تحمیل اراده خود بر رفتار دیگران» تعریف می کند. با شکل گیری رسانه ها از قرن 18 ، رسانه ها هم از ساخت قدرت تاثیر گرفتند و هم بر آن تاثیر گذاشتند. بازیگران در عرصه بین الملل برای کنترل رفتار و اعمال جوامع (ساختن و مدیریت افکار عمومی) از تاثیرات رسانه ها بهره میبرند. (محمدی، مسعود، 1389، 8)
اکنون با برداشته شدن مرزهای سیاسی از طریق رسانه ها، مدعیان قدرت برای به حداکثر رساندن قدرت خود، جهت ایمن ساختن آن در مقابل مخالفان از رسانه ها برای به دست گرفتن افکار عمومی جهان استفاده می کنند.
اکنون هم صاحبان دولتی رسانه در ایران و هم مالکان بیبیسی به این امر آگاهی دارند و هر یک بر اساس شرایط خود برای موفقیت در این جنگ رسانه ای تلاش می کنند. در این میان رسانهای موفق است که ادبیات رسانه را به خوبی بشناسد و از تکنیکهای لازم برای اقناع و ترغیب بهره گیری کند تا بتواند در شکل دادن افکار عمومی موثر باشد. گرچه دسترسی به بیبیسی در ایران غیر قانونی است اما به گفته جواد آرین منش نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در حال حاضر 5/4 میلیون گیرنده و دیش ماهوارههای غیر مجاز در کشورمان فعال است و در حال حاضر سه هزار شبکه ماهواره ای در داخل ایران با آنتنهای معمولی قابل دریافت است.[2]
رسانه ها مهمترین منبع دسترسی به دنیای اطلاعات هستند. اگرچه اطلاعات عمدتا جنبه عامه پسند دارد اما مهم این است که انحصار اطلاعاتی شکسته شده است. این شکست انحصار ، گذر از مرزهای سیاسی را هم شامل می شود و «تکثر اطلاعاتی» به معنای کامل تحقق یافته است.
در این شرایط تكثر رسانهای و تكثر اطلاعاتی، مخاطب سوژهای فعال است كه می تواند متن[4] را به نحو دیگر قرائت و مصرف كند. سوژه در برخورد با متن و به هنگام مصرف آن، متن دیگری تولید میكند كه از آن به تولید در حین مصرف یاد می شود.(كاظمی، 87، 184)
برنامهخبری مانند هر متن رسانه ای، نتیجه انتخاب و سازه است. پس اخبار «پنجره ای رو به جهان نیست». گرچه شاید به نظر برسد كه وقایع روز را بیطرفانه بیان میكند این یكی از همان اسطورههایی است كه برنامه های خبری میخواهند درباره خود بسازند: این كه صرفا توضیحاتی ساده و عینی از واقعیت هستند. چنین اسطورهای در كنار موضوعهای مهم دیگری قرار میگیرند پس وظیفه شما … باید «اسطورهزدایی» از برنامه های خبری باشد.(همان، 162)
حال اگر رسانه مورد اعتماد مخاطبان باشد، مخاطبان آن را واقعیت قلمداد می کنند. اگر نه، دست به «مقاومت نشانه شناختی» زده و تفسیر جدیدی از آن ارائه میدهند. فیسک معتقد است که نخبگان فکری و روشنفکران که دارای قدرت نشانه‌شناختی (semiotic power) هستند، معانی مورد نظر خود را در آثار فرهنگی و هنری می‌سازند؛ امّا آیا مخاطبان معمولی نیز همان معنایی را درک می‌کنند که مورد نظر نخبگان فکری است؟ به نظر فیسک،آنچه در عمل اتفاق می‌افتد نوعی مقاومت
خرید اینترنتی فایل کامل :
نشانه‌شناختی مخاطبان غیرنخبه است که بر اساس نظریه‌ی مخاطب فعال و مقاومت نشان دادن آنان در برابر معانی نخبه ساخته، صورت میگیرد. به نظر فیسک، مقاومت نشانه‌شناختی به حمایت از مردم در زندگی روزمره منجر می‌شود و به آنان کمک می‌کند تا در برابر نوعی انقیاد (subjugation)مقاومت کنند.( کوثری،1384)
اعتماد، راز بقای یک رسانه در این دنیای متکثر رسانه ای است. چنانچه در دراز مدت اعتماد مخاطبان مخدوش شود «اثر بومرنگ»[7] ایجاد شده و دیگر برای مخاطب، باور پذیر نیست. واژه Boomerang به‌معنای چوب خمیده‌ای است که پس از پرت شدن به‌سوی پرتاب‌کننده برمی‌گردد. تأثیر بومرنگی را می‌توان تغییر گرایشی در جهت عکس آنچه که منظور فاعل بوده و یا به‌زبانی دیگر، تأثیری که به جانب خود فاعل برمی‌گردد، بیان کرد…گیرنده پیام، به‌صور گوناگونی امکان می‌یابد که بر فرستنده تأثیر بگذارد و این تأثیر بازگشتی را می‌توان عمل وارونه یا بومرنگ یا انگ نامید.(سیروس نجف آبادی)
طبق نظریه‌ی انگ، زمانی‌که فرد یا وسیله ارتباطی، انگ یا نشانی نامطلوب بر پیشانی یافت، از آستانه اعتماد فرو می‌افتد و تمامی محتوای آن با نیشخند و یا خشم مخاطب مواجه می‌شود. در اکثر موارد، چنین وسیله ارتباطی به‌جهت کاهش سریع و چشم‌گیر مشتریان خود، دچار خلأ نسبی می‌شود و کسانی که بدان گوش فرا میدهند، از جانب دیگران فاقد ارزش اجتماعی به‌حساب می‌آیند. فرایندهای اثر بومرنگ، بازخورد و اثر بازگشت منفی، عوامل پیدایی نشان نامطلوب یا انگ، در وسایل ارتباطی خواهد بود. (ساروخانی،1384،103)
از طرفی تلویزیون ویژگیهای خاصی دارد که به اخبار ویژگیهای خاصی میبخشد. تلویزیون، از تصویر بهره میگیرد. دیدن، باورپذیری را تسهیل می کند و واقعیت را ملموس می کند. اگر همین تصویر خبری آشکارا با سانسور همراه باشد این معنای ضمنی را به همراه دارد که رسانه دروغ میگوید چون مخاطب ظرفیت پذیرش واقعیت تام و تمام را ندارد یا واقعیت، منافع صاحبان رسانه را به خطر میاندازد و … پس اعتماد مخاطب نسبت به رسانه سلب می شود.
تلویزیون ایجاد کننده فرهنگ پاپ و از بین برنده حرمتهای خاص سنتی است. اکنون مقامات رده اول با تمام ویژگیهای مادی، نقاط قوت و ضعف و … دائم مورد ارزیابی هستند و مانند گذشته نظیر امپراطوران و فرمانروایان از منظر عام مخفی نیستند و حرمت و کاریزمای سابق را ندارند لذا به راحتی در قالب برنامه های خبری و انتقادی مورد نقد قرار می گیرند.
تصویر عامل مهم در باورپذیری در مخاطب است. امّا اهمیت و ویژگی ممتاز اخبار تلویزیونی در یک ویژگی فیزیولوژیکی در انسان است: «براساس بررسی‌های انجام گرفته، 80 درصد اطلاعات یک فرد از طریق چشم و بقیه از طریق گوش و سایر حواس دریافت می‌شود.» (عباسی،1388، 20)
کار این پژوهش اسطوره زدایی از کار خبری در رسانه تلویزیون در دو نگاه رقیب است.
1-3ضرورت و اهمیت پژوهش
محمد سلطانی فر طی آماری كه در این همایش ارائه داد 90 ماهواره و 7 هزار شبكه تلویزیونی ماهوارهای در جهان مشغول به فعالیت هستند كه بین 30 تا 35 ماهواره با 3000 تا 3500 شبكه در ایران قابل دریافت هستند. مجموعا 55 شبكه فارسی زبان در حال فعالیت هستند و چند شبكه فارسی زبان نظیر CNN فارسی و یورونیوز فارسی در راه هستند. [9]
بر اساس آماری كه بنیهاشمی در این نشست ارائه نمود میانگین تماشای شبكه های فارسی زبان 5/2 ساعت در روز است كه 48 درصد این زمان به به فیلم ها و سریال های ایرانی و 62 درصد به تماشای سایر برنامه ها میگذرد.[10]
شاید دلیل استقبال مردم از ماهواره را بتوان چنین خلاصه كرد: ارزانی دستگاه( به دلیل عدم پیش بینی مالیات برای دارندگان دستگاه)، عدم پرداخت حق اشتراک برای شبکه ها (به دلیل استفاده قاچاقی از این سیستم در ایران)، پرداخت هزینه اندک و دستیابی به دنیای گسترده رسانه ای (که نتیجه دو عامل قبلی است) و نیز عدم ارضای نیازهای سرگرمی، خبری، آموزشی و … توسط رسانه داخلی باشد.
تنها واکنشی که رسانه ملی به اقبال مردم به رسانه های خارجی نشان داده است اول سیاه نمایی و تبلیغات سیاه از شیوه خبررسانی شبکه هاست و بعد هزینه میلیاردی برای ایجاد استودیویی شبیه استودیو بی بی سی فارسی در مجموعه خبری ساعت 14.
اکنون در این پژوهش برآنم تا جنبه های تکنیکی و شیوه های انتخاب، پردازش و گزارش اخبار، تصاویر و … را بررسی نموده و با دستیابی به شیوه های حاکم بر شکل دهی اخبار، خبر نویسی و تکنیکهای اقناع و تبلیغ به کشف شیوه معناسازیها در بازنمایی[11] رویدادها در دو شبکه دست یابم. اخبار شصت دقیقه بیبیسی و اخبار 20:30 هر دو ار جذابترین بولتنهای دو شبکه هستند. لذا این دو بولتن برای تحلیل انتخاب شده اند.
1-4 اهداف پژوهش
هدف اصلی: دستیابی به شیوه های معناسازی در دو شبکه
هدف فرعی: بررسی تکنیکهای ژورنالیستی، تاکتیکهای پوشش خبری و شیوه اقناع و تبلیغ